अब समृद्धिको गीत लेख्ने हो समृद्धिकै संगीत भर्ने हो

२००७ सालमा नेपालमा आएको प्रजातन्त्रबारे एक वर्षसम्म कर्णालीवासी वेखबर रहे । राज्यबाट जनता कतिसम्म टाढा थिए भन्ने यो जिवन्त उदाहरण हो ।

संचारमा आएको अभुतपूर्व क्रान्तीले जनता र राज्यबीचको दुरीलाई हदैसम्म छोट्याइदियो । अब आउने पुस्ताले यस्ता खबर सुनिरहन पर्नेछैन । मुलुक २००७ अथवा २०४६ को जस्तो राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक धरातलमा छैन । ‘सूचना पुग्न एक वर्ष लाग्यो रे’, भनिएको ६७ वर्ष पछि यो मुलुकमा फेरिएको राजनीतिक धरातलमाथि उभिएर हेर्ने हो भने म, ६ नम्बर प्रदेशमा जति विकासमा लोभलाग्दा सम्भावना अन्य कुनै प्रदेशमा देख्दिनँ ।

वि.सं. २०६४ मा संघीयता सम्बन्धी अध्ययन गर्न हाम्रो एक टोली स्वीट्जरल्याण्ड पुगेका थियो । संघीयता सम्वन्धी अध्ययन गर्नेका लागि स्वीट्जरल्याण्ड जिवीत प्रयोगशाला हो । सानो अनी हिमाल र पहाडले घेरिएको भूपरिवेष्टित यो मुलुकको प्रायः सबै भूभाग र हावापानी हाम्रो नेपालको ६ नम्बर प्रदेशसँग मेल खान्छ। मैले विकासमा जति नमुना यो मुलुकबाट देखेर आएँ त्यो भन्दा बढी अवसर ६ नम्बर प्रदेशमा देखिरहेको छु ।

इतिहास सबै मुलुकको क्रुर हुन्छ । स्वीटजरल्यान्डको पनि बिपन्न इतिहास छ । हामीलाई स्वीस संघीयताको मोडल देखाउँदै हिँडेका डा. गुन्थरले अलिकति स्वीटजरल्याण्डको इतिहास बताएका थिए । ‘हाम्रो गन्ती १ सय ५० वर्षअघि गरिब देशमा रुपमा थियो । हामीलाई अन्य मुलुकले गरिब भने त्यसैलाई विश्वास गर्‍यौ ।’ अहिले स्वीटजरल्याण्ड संसारकै नमूना राज्यका रुपमा चिनिन्छ ।

डा. गुन्थरको सन्देश थियो –’संघीयताको मोडलमा ‘ब्रेक थ्रू’ गरेको नेपालमा अब सम्भावनाका ढोका खोलिएका छन् । अब के गरेर देखाउने जिम्मा प्रदेशको हो । यो चुनौती कम र अवसर ज्यादाको ‘मोडल’ हो ।’ डा गुन्थरको यती भनाइ मात्र सम्झ्यो भने मलाई ऊर्जा मिल्छ ।

हामीलाई आफ्नै राज्यले निधारमा दशकौंदेखि ‘गरिब र पिछडिएको’ भनेर टिका लगाइदियो । हामीले राज्यको त्यही उपमालाई ढुंगाको अक्षर ठान्यौं । ‘हामी भीत्रै सम्भावना छन्’ भन्ने कुराको खोजी हामी आफैंले कहिल्यै गर्न सकेनौं । त्यसैले हामीलाई कमजोर पार्‍यो । त्यसैले हामी पछि पर्‍यौं ।

अब हामी केन्द्रमाथि निर्भर रहने राज्यप्रणालीमा छैनौं । गणतन्त्रको संस्थागत र संघीयताको नयाँ मोडलले देश विकासमा नयाँ ढोका खोलेको छ । सामाजिक क्रान्ती, सञ्चार जगतमा भएको विकास र राजनीतिक क्रान्तिले हाम्रा अगाडि अवसरका प्रशस्त ढोका खोलिदिएको छ । अब राज्यलाई हामीले गाउँगाउँमा लैजाने अवसर पाएका छौं । जुन दिन राज्य समान रूपमा गाउँ पुग्न थाल्छ त्यही दिनबाटै विकासको बिजारोपण हुने हो । हामी अब त्यो चरणमा पुग्दैछौँ ।

प्रदेश विभाजनपछि हामीले प्रदेश विकासमा देखिने चुनौतीबारे चरणबद्ध बहश गर्‍यौं । ती बहशहरुले निकालेका सबैभन्दा ठूला चुनौती प्रदेश भित्रको सन्तुलित विकास, सामाजिक सुरक्षा, सुलभ स्वास्थ्य र सहज अनि गुणस्तरीय शिक्षा थिए । यी सबै समस्या अथवा चुनौती हाम्रो केन्द्रीय राज्य प्रणालीसँग जोडिएका थिए ।

रूकुम, जाजरकोट, मुगु, हुम्ला, जुम्ला डोल्पाबाट केन्द्र टाढा थियो । शिक्षा र स्वास्थ्य जस्ता जनताका आधारभूत आवश्यकताका लागिसमेत हामीले केन्द्रमाथि निर्भर हुनुपर्थो । यस्ता अति सामान्य कुरा स्थापित गर्नसमेत केन्द्रले भूमिका खेल्ने गरेको थियो । त्यसैले हामीले यी चुनौतीलाई अहिलेसम्म ‘बाघ’ देख्यौँ । प्रादेशिक राज्यको ’ब्रेक थ्रू’ पछि अब यी कुनै पनि चुनौतीलाई म समस्या ठान्दिनँ ।

हामीले एक दशकपछि ६ नम्बर प्रदेशको सम्बृद्धि हेर्न बोलाउनुपर्ने खाका कोर्न कुनै कठिनाइ देख्दिनँ । प्रदेशलाई चिर्दै बगेका नदीमा ३२ हजार मेघावाटभन्दा बढी ऊर्जा बगेर खेर गइरहेको छ । यो ऊर्जालाई ६ नम्बर प्रदेशका सबै गाउँमा पुर्‍याउन सकियो भने अध्यारोलाई गाउँबाट बिदा गर्न सकिन्छ ।

बचेको ऊर्जालाई निर्यात गरी प्रदेशको मुख्य आर्थिक स्रोत बनाउन सकिन्छ । अन्य प्रदेश भन्दा ६ नम्बर प्रदेश ठूलो छ । नेपालको कुल प्रति जमिन ९२ हजार वर्ग किलोमिटरको करिब ५४ प्रतिशत भूभाग हाम्रै प्रदेशमा छ । यसले नयाँ कलकारखानाको सम्भावनालाई ऊर्जा मिल्छ ।

हाम्रो हिमाली भूभागमा ‘सुन उम्रन्छ’ । सुनभन्दा महंगो कच्चा जडीबुटीलाई हामीले कैयौं गुणा सस्तो मूल्यमा निर्यात गरिरहेका छौं । नदीबाट ऊर्जा निकाल्ने हो र कच्ची जडीबुटीलाई प्रशोधन गर्ने कलकारखानाहरू ६ नम्बर प्रदेशमै स्थापना गर्ने हो भने समग्र हामीले चाहेको आर्थिक क्रान्ती एक दशकभित्रै सम्पन्न हुन्छ ।

आर्थिक सम्बृद्धिको बलियो सम्भावना बोकेको ६ नम्बर प्रदेशको विकासको मोडेल कस्तो बनाउने अब हाम्रो हातमा छ । हाम्रो प्रदेशलाई सधै प्रयोगशाला बनाइरहने छुट अब छैन । रचनाकारलाई दुःखको गीत लेख्न आमन्त्रीत गर्‍यौं भने त्यो गीतमा संगीत पनि दुःखकै बज्ने हो । अब हामीलाइ दु:खका गीतहरुको रचना गर्ने र संगीत भर्ने छुट छैन । अब सबृद्धिको गीत बनाउने हो र संबृद्धिकै संगीत भर्ने हो ।

(सेतोपाटीबाट)